SUMAR - De jaarlijkse dodenherdending in Sumar heeft in de Molkus, een herinnering aan de 'molkstaking' in de Tweede Wereldoorlog, een ijkpunt. Daar komen de Sumarders samen, daar klinkt het Wilhelmus, daar is het twee minuten stil, daar worden bloemen en kransen gelegd, daar dragen leerlingen van It Bynt zelfgeschreven gedichten voor, daar wordt de traditionele toespraak gehouden. Dat alles vormt samen een even gepaste als indrukwekkende traditie en een 'opdat wij niet vergeten' boodschap.
"Jo wurde der altyd kâld fan"
De jaarlijkse dodenherdenking op 4 mei is een traditie in Sumar, zoals in vele andere dorpen en steden. Maar ik heb de indruk dat zo'n herdenking, een plechtig moment in een hectische dagelijkse gang van zaken, op een dorp het meest intens wordt beleefd. De mensen die komen kennen elkaar, er wordt niet veel gesproken, een blik is meestal genoeg. Mooi is ook dat er steeds meer jongeren deze herdenking willen meebeleven. Mensen die de oorlog daadwerkelijk hebben meegemaakt zijn schaars en worden steeds schaarser. Maar het is een goede zaak dat jongeren het overnemen, deze traditie voortzetten. Historisch besef heet dat en in deze roerige tijden kan dat geen kwaad, het is goed om te weten dat het allemaal niet vanzelfsprekend is dat wij hier in vrijheid kunnen leven, dat we onze mening kunnen zeggen, dat er persvrijheid is, dat iedereen kan geloven wat hij wil. Verschillen in opvatting kleuren nu eenmaal een samenleving, ze houden de gedachten scherp, ze zorgen voor discussie, voor vragen en daaruit komen vaak de beste ideeën en plannen voort.
sober
In Sumar kiest men voor een sobere herdenking, zoals die eigenlijk ook het best past bij een dergelijke gelegenheid. Sober dus met als traditioneel begin een stille tocht door het dorp, indrukwekkend door de vorm, het format zou je tegenwoordig zeggen. Zo'n niet echt geregisseerde optocht van zwijgende mensen heeft iets sombers over zich, natuurlijk, het is geen 'optocht naar het feestterrein'. Maar tegelijkertijd straalt zo'n stille tocht ook iets van vastbeslotenheid uit, met die omfloerste trom die niet alleen het tempo aangeeft, maar die ook met elke roffel de gedachten bepaalt: "Wy rinne hjir net samar." Indrukwekkend en, zoals een toeschouwer, een oudere mevrouw, het treffend verwoordde: "Jo wurde der altyd kâld fan."
film
De herdenking begin dit keer in de kerk, maar die heeft zijn religieuze functie even naar de achtergrond geschoven, het is nu de plek waar de dorpsbewoners bij elkaar komen om te kijken naar een korte film over de eerste dagen van de oorlog. De film is een gedramatiseerde docu over met name het bombardement op Rotterdam in mei 1940. Ik zit er toch met ietwat gemengde gevoelens naar te kijken. Ik zit naast Frans Dijkman, generatiegenoot en meestal als wij elkaar treffen gaat het over voetbal, maar deze keer heeft het gesprek een meer serieuze ondertoon. Wij kunnen niet begrijpen hoe mensen elkaar zoveel ellende kunnen aandoen, toen, maar ook nu. "Minsken leare it noait", vindt Frans, "en ik leau ek net dat dat ea feroarje sil."
de Molkbus
Dan is het tijd om te verzamelen bij 'de âld skoalle' aan de Master de Vrieswei voor de stille tocht naar het monument 'de Molkbus' naast het schoolplein. Het verzamelen sla ik over, ik rij meteen naar de plek waar alles straks samenkomt. Het is koud en het waait behoorlijk, aanleiding voor mij om een plekje in de luwte te zoeken en dat lukt, ik heb een immense haag in de rug en van de zon heb ik deze wat somber ogende avond geen last. Het muziekkorps zit naast mij te koukleumen, ze zijn erop gekleed, maar net als ik hebben ze hun vingers nodig om te kunnen spelen. De beide trompettisten nemen nog even de laatste details door en dan horen we in de verte het wat onheilspellende geluid van een enkele grote trom, het teken 'dat se deroan komme'. Tijd voor mij om foto's te maken. Soms bekruipt mij wel eens het gevoel dat ik eigenlijk inbreuk maak op de privacy van al die mensen die daar aan komen lopen. Aan de andere kant: de organisatie heeft nadrukkelijk gevraagd of ik ook deze keer weer een reportage wil maken, 'en leafst mei in ferhaaltsje derby'. Ook een traditie dus. Maar soms voelt het wat ongemakkelijk.
'abide with me'
De avond wordt geopend met het bekende gezang 392, beter bekend als 'abide with me' of in het Nederlands 'blijf bij mij Heer'. Als ik het hoor spelen of zingen, dan moet ik altijd denken aan de keer dat ik het voor het eerst hoorde. Dat was bij gelegenheid van Engelse Cupfinal, dan hadden ze vooraf altijd wat de Britten 'community singing' noemen, in dit geval met 100 duizend mensen tegelijk dit lied zingen. Prachtige muziek die op zo'n toch wat beladen avond naadloos past. Dan is het woord aan spreekstalmeester Jouke Hoekstra die uitlegt hoe het programma er uit gaan zien. Even is het stil, maar dan klinkt het Taptoe Signaal, gespeeld door de beide al eerder genoemde trompettisten. Ze hebben zelfs de LC gehaald. De kerkklok slaat acht uur, het onuitgesproken sein voor de traditionele twee minuten stilte. Die in principe loodzware stilte krijgt een wat lichtere dimensie door de vogels die de leemte ongevraagd opvullen met hun gezang.
'mijn schild ende betrouwen'
Dan klinkt het Wilhelmus, twee coupletten, het eerste en het zesde van dit acrostichon, geschreven door Marnix van Sint Aldegonde. Een acrostichon, een naamdicht, heeft evenveel coupletten als de naam van de hoofdpersoon, Willem van Nassov in dit geval en dat betekent dat couplet één moet beginnen met een W en couplet zes met een M. Ik ben er benieuwd naar hoeveel Nederlanders dat zesde couplet kennen, het wordt niet vaak gezongen. Maar dat valt hier in Sumar niet tegen.
Freerk Wijma
Er worden kransen gelegd, allereerst door de nakomelingen van Freerk Wijma, hij werd doodgeschoten door de Duitsers vanwege de 'molkstaking', de molkbus, het monument waar we nu omheen staan, herinnert daaraan. Het geeft deze herdenking een persoonlijke touche, het geeft aan hoe dichtbij al die ellende is geweest.
gedichten
Een aantal leerlingen van It Bynt, de Sumarder dorpsschool, leest gedichten voor die zij zelf of hun klasgenoten hebben geschreven. In alle eenvoud is het poëzie die aanspreekt, die indruk maakt. Opmerkelijk, vind ik elke keer weer, is het gemak waarmee deze jonge kinderen achter zo'n microfoon gaan staat ten overstaan van toch een hele grote groep toehoorders. De zenuwen laten ze blijkbaar voor wat ze zijn: 'dêr rêde heit en mem wol mei'. Ik spreek uit ervaring, een van mijn zoons was ooit, 21 jaar geleden is dat, betrokken bij de onthulling en adoptie van het monument door leerlingen van toen nog beide basisscholen. Hij was niet zenuwachtig, wij wel.
prachtig
De traditionele toespraak, elke keer door een andere Sumarder, is dit keer van Syta Hofstra, de predikant van de kerk in Sumar. Ze houdt geen toespraak, ze vertelt een verhaal, het verhaal van twee 'gewone' Sumarders. Syta Hofstra heeft hun belevenissen in de oorlog van henzelf te horen gekregen en er een verhaal van gemaakt. Zonder opsmuk, zonder vals sentiment, sober, rechttoe, rechtaan. Maar juist daardoor prachtig en vooral indrukwekkend. Iedereen kent die beide mensen, Pytsje Venema en haar zwager Rein Venema en dat maakt het tot een ultieme vorm van story telling, van geschiedenis die tot leven komt. Ze slagen er in Sumar steeds weer in mensen te vinden die op zo'n avond bereid zijn om een verhaal te vertellen, deze editie 2017 van Syta Hofstra past naadloos in die goede traditie. De Lofstem sluit de herdenking in stijl af en daarmee is deze dodenherdenking afgelopen en 'gaat ieder zijns weegs'. Jouke Hoekstra heeft in zijn korte dankwoord alle aanwezigen alvast opgeroepen om hier volgend jaar op de 4de mei weer aanwezig te zijn.
Binne Kramer
{gallery}Syta/sumar5417{/gallery}
Notice: Undefined property: stdClass::$readmore in /home/kanaal30/domains/archiefkanaal30.nl/public_html/templates/ja_teline_v/html/layouts/joomla/content/item/default.php on line 121
